‘A master is a beginner who kept beginning’

Woorden zijn zo eenvoudig, maar het doen vraagt om constante reflectie: Een spiegel waarin je blijft kijken. Zelfs als het beeld je niet bevalt.

Ik moest er gewoon even uit

Vorige week zaterdag kreeg ik het op mijn heupen, kocht een ticket naar Porto, en drie dagen later stond ik heerlijk op de Camino Portugese in Valenca, de grensplaats met Spanje. Het was een kleine 120km naar Santiago, en de enige reden dat ik voor de route gekozen had was de eenvoud: Je volgt gele pijlen, ontmoet de hele wereld, drinkt wijn en loopt ondertussen door een fijn landschap.

Het spirituele element van de camino ken ik al een jaar of vijftien. Ik ben inmiddels drie keer aangekomen in Jacobus’ stad in Galicië en heb zo’n 3.000km door Spanje te voet doorkruist. Dit was anders. ‘Ik moest er nu gewoon even uit’.

Maar zo werkt de camino niet, en dat was ik voor het gemak even vergeten. De camino kiest. En je mag daarin mee, of niet. Die vrijheid is aan jou.

Nog geen vijf minuten onderweg stapte ik in Tui een oud kerkje in. De deur was dicht, maar een glazen wand liet bezoekers een blik op het altaar werpen. Naast me stond een man. Halverwege de vijftig, een geleefd gezicht, heldere ogen en Portugees. ‘Dit altaar is uit de 18e eeuw. Dat zie je door dit-en-dat’. Blij verrast keek ik op. Ik houd van zulke feitjes. Kleine weetjes die je perspectief net wat scherper maken. Buiten ging hij door. ‘Maar deze bouwstijl is uit de 12e of 13e eeuw. Dat zie je zus-en-zo‘. De man en ik raakten al lopende aan de praat.

Tijdens covid was hij zijn huis in Lissabon kwijt geraakt, was (ex-) verslaafd aan de zware spullen, en nu herstellend als tuktuk-driver in Porto. Het therapiecentrum had pas plek eind mei, dus besloot hij te gaan lopen. En daar was hij dan.

Hij liep een fractie sneller dan ik, dus na een kilometer of vijf lieten we elkaar gaan. Het is één van de mooiste codes die ik ken. De moeiteloosheid en liefde van loslaten en verbinden heb ik nergens zo fijn ervaren als lopend.

Na een tijdje zigzaggen haalde hij me weer in en vroeg hoe het ging. ‘Bueno!‘ antwoordde ik luchtig. Hij was al verder toen ik de vraag terugstelde. ‘En jij?‘ Ook hij ging goed.

‘You’re a good person’ zei hij toen, terwijl hij glimlachend achterom keek.

‘For some people I’m not. They think oherwise about me’ zei ik. Het gebeurde onbewust en was eruit voor ik erg in had. Als het lichaam, de geest en het hart samenvallen hoor je jezelf soms dingen zeggen die je liever enkel had gedacht.

‘Don’t say that about yourself’ antwoordde de man.

Met een staccato toon en als feit. Net zo helder als het altaar dat uit de 18e eeuw kwam. En zo gebeurde het dat ik om 8.00 uur ’s ochtends op een snelweg, koud vijf kilometer onderweg, door een vreemde direct naar mijn kern werd geslingerd.

You are a Good Person

Het was weer stil en we liepen verder. Om de stilte te breken gaf ik tekst. Ik weet niet eens meer wat. Ik herinner me enkel het gevoel dat de man me gaf. Dat ik goed genoeg was in de kern van mijn bestaan.

Door de afgelopen jaren heen had ik mezelf gewend gemaakt met het idee dat sommige mensen je ècht niet mogen, hoe je ook je best doet. Hoeveel interesse je ook toont, hoe hard je ook werkt, hoeveel reflectie je hebt, eerlijk bent, meebeweegt en zelfs je grenzen aangeeft als het echt niet meer gaat. Ik twijfel nooit aan mijn zuiverheid, omdat ik al jong gekozen heb om als ‘vliegwiel’ te fungeren en zelf niet zoveel applaus te hoeven. Dit ontdekte ik tijdens twee ervaringen – de eerste keer toen ik student was op de theaterschool en ervaarde hoe applaus werkt na een voorstelling. De tweede keer na een groot landelijk project, waar ik niks kon met de mijn inziens lege bewondering.

De dienstbaarheid als ‘vliegwiel’ vraagt om een extreem gezonde balans tussen mijn eigenwaarde en de manier waarop ik anderen toesta me te behandelen. Mensen mogen ver gaan, omdat ik een ander doel dien dan enkel mezelf. Maar ja, dat vertelde ik ze er nooit hardop bij – en dát is me de laatste jaren steeds helderder geworden. Dat ik daar explicieter in moest zijn.

Dus dit doe ik het laatste jaar steeds vaker: Ik zeg herhalend en hardop waarom ik bepaalde projecten kies, ik leg herhalend en hardop uit wanneer en waarom ik iets gratis doe, waarom ik geen projectplannen schrijf en waarom ik vind dat er een balans moet zijn tussen dat wat gezond is voor jou èn voor de ander. Ik maak strategische keuzes waarbij ik soms hardop voor waarden moet opkomen, en dat dan ook doe. Dit alles wordt ingegeven door het complexe werk dat ik doe (waar ik overigens zielsveel van hou en niet anders wil).

Niet iedereen begrijpt het, staat open om te leren – of gelooft dit. En vooral dit laatste was me kennelijk onder de huid gaan zitten. Als mensen het niet begrijpen leg ik het met liefde nog vijf keer op verschillende manieren uit (het is de beroepsdeformerende leraar in mij). Maar als mensen me niet geloven ontstaat er verdriet. Een ander woord heb ik er niet voor.

Het is niet aan mij om een ander te overtuigen van mijn oprechtheid. ‘Als je het niet wilt geloven, dan hoeft dat niet‘ zeg ik altijd. En pas daar, op die snelweg in Spanje om 8.00 uur ’s ochtends realiseerde ik me dat dat een leugen was. Ik wil dolgraag geloofd worden als iets de waarachtige werkelijkheid is. Wie niet..? En daar verdriet over ervaren is buitengewoon menselijk. Ik vertel het aan anderen, waarom dan niet aan mezelf.

Het is anders als een ander het je geeft

Blasé veinzen dat het erbij hoort om niet gezien of geloofd te worden als mens, is het meest idiote dat je jezelf kan aandoen. De kunst is uiteraard om dicht bij jezelf te blijven als je werk hebt waar op verschillende organisatielagen doorbraken en transformaties aan de orde van de dag zijn. Enkel in diepe verbinding met jezelf is verbinding met de ander mogelijk. Dus laat je jezelf zien – wat in mijn geval kennelijk geleid had tot een kwadratische overmaat van uitleg, delen en herhalend mijn best doen, totdat de ander me begreep. Buitengewoon ineffectief.

Toen ik laatst tijdens een sessie iemand een vliegticket gaf zodat hij ervaren kon hoe het is om deuren open te zien gaan, kansdenken te leren kennen, en geen genoegen met beperkingen te nemen, werden er mensen simpel gezegd ‘boos’ op me. Iemand vroeg me hoe ik dit met €180.000 euro zou doen. Hoe vraag je 180k van een organisatie. Mijn eerlijke antwoord was dat ik dat nooít – echt nooít zou vragen. Ik zou de begroting in natura omzetten, kijken wat ik dan werkelijk als kosten nodig had, en er vervolgens kleine blokjes van €10.000 of €20.000 van maken, zodat ik eerst resultaat en rendement kon bouwen dat leidt naar vertrouwen. Dan pas – na dat alles – zou ik wellicht om nog iets meer vragen als het nodig was. De persoon in kwestie was ontevreden met het antwoord.

Een ander was ontevreden omdat ik niet iedereen de kans had gegeven een idee te pitchen, maar iemand eruit had gepikt die nu zomaar een vliegticket kreeg. Dit zou oneerlijk zijn naar de rest. ‘Wil je ook een ticket?‘ vroeg ik. ‘Dat mag! Ik heb nog geld.’ Nee, dat was het punt niet. Het ging allemaal te makkelijk, en dit was niet de manier.

Anderen waren blij met mijn interventie, dat moet ook gezegd. En er waren meer mensen blij dan ontevreden. Toch was het kennelijk onder mijn huid gaan zitten dat de ontevreden mensen de oprechtheid en openheid niet hadden gehad nieuwe perspectieven en denkstijlen te verkennen. Dat kan ik ze niet kwalijk nemen, want ieder mens heeft de unieke vrijheid het op zijn eigen manier te zien. Het helpt alleen niet als ik het mezelf wel kwalijk neem…

‘Sometimes you have to hear it from an other’ zegt de man, terwijl hij een meter of dertig voor me loopt. ‘That you are a good person‘. Hij heeft gelijk. Blasé veinzen dat ik al die processen best wel luchtig draag slaat nergens op. Deels is het waar, anders deed ik het niet. En een deel in mij heeft soms net zo goed bevestiging nodig. Net als ieder ander mens. ‘And that is why we always have to go back to a beginner’s mindset once in a while‘ lach ik.

Dacht ik even 120km enkel gele pijlen te volgen…