‘Maar Annette, íedereen is welkom aan onze tafel‘. Het is een gesprek dat alweer een paar jaar geleden plaatsvond. ‘Iedereen?‘ vraag ik. Hij knikt. Ik ben bij een community waar samen geleefd wordt volgens ecologische principes. Het is een prachtige plek. In het groen, waar je de vogels en wind hoort meebewegen in de ruimte. Maar de mensen van de community weten het niet meer. Er is steeds conflict. Dialogen veranderen in pijnlijke debatten, waar consequent besloten wordt dat iedereen het ‘goed’ bedoelt. En dus komen ze er niet uit.

‘Dat iedereen het goed bedoelt‘ schrijf ik op een stuk papier.

Ze hebben me gevraagd te helpen en mee te kijken naar hun dynamiek. Daar waar de schoen wringt. Achter de zin over goede bedoelingen schrijf ik ‘uitgangspunt / principe / waarde’. Ik heb er een handje van om bij complexe processen bij voorbaat wat synoniemen op te schrijven, zodat we het taalvraagstuk iets beperken. De paar mensen aan tafel knikken. ‘Ja, dit is onze waarde‘. Mooi. Stap één is gezet. ‘Wij geloven dat mensen vanuit een goede intentie handelen‘.

Waar we collectief de mist in gaan

Het voert te ver om nu terug te gaan naar ridders, kasteelheren en het feodale tijdperk. Toch zie ik daar een lijn met dat wat we nu in onze gemeenschappen, communities en netwerken als ingewikkeld ervaren. Om over de impact van de familiebedrijven (de uit-de-hand-gelopen imperiums) nog maar te zwijgen.

Eeuwenlang heeft de westerse samenleving pogingen gewaagd naar overzichtelijke verticale taalstructuren. Hoe hoger in de lijn, des te meer macht je had. Niet alleen vanuit een formele positie, waarbij je recht had op meer materiële waardering en zeggenschap. Maar net zo goed op informele basis – Wie boven aan de ranglijst stond kon vanuit emotionele grondslag keuzes maken die nergens op gebaseerd waren. Tja, op emotie. Al stond dat haaks op alle logica die de rest van de gemeenschap prima in de smiezen had. Dit proces ging ons fantastisch af! Wie meer impact wilde, moest zich omhoog werken. Wie daar geen zin in had, bleef zijn eigen ding doen.

Tot we ergens in de vorige eeuw bedachten dat het gelijk-waardiger moest.

Het patriarchaat vond dat ‘in principe’ een goed idee en gaf meer ruimte aan anderen. Er werd vaker naar de stem van het volk geluisterd – naar de stem van de vakbond, de medewerker, de kinderen, de zwakkeren, en alles dat als ‘lager’ werd beschouwd.

Er ontstonden structuren die allang bestonden, maar opnieuw het licht zagen: Gemeenschappen, communities, netwerken en zwermen werden in het begin van de 21ste eeuw met steeds meer helderheid als samenwerkingsstructuur erkend (met grote dank aan alle wijze mensen uit de eeuwen daarvoor, die een lans braken voor deze processen!). Maar veranderde er wel werkelijk iets in onze attitude? Kantelden we echt onze ongelijk-waardigheid?

We wilden wel. Maar wisten niet hoe.

En buitelen om die reden de laatste dertig jaar voortdurend over elkaar heen. Vol plannen papier, nieuwe werkvormen, licenties, certificaten, wensen, ambities, machtspatronen en onzekerheid. We privatiseerden en maakten weer publiek. We gingen alleen, en toen toch maar weer samen. We kozen vrijheid, maar wilden ook verbondenheid.

Collectief gaan we keer op keer de mist in door het steeds ín onszelf te zoeken. We maken onszelf op die manier veel te belangrijk. Terwijl het antwoord aanwezig is, maar wellicht niet zo prettig als we ons aanvankelijk voor ogen hielden… Vooral niet voor de oprichters, Founders en kasteelheren.

De tafel draagt de waarden, niet wij.

Terug naar de community die net ontdekt heeft dat ze minstens één grondslag delen met elkaar. De mensen aan tafel kijken afwisselend van mij naar het papier. Ik hoop dat ze van hieruit zelf het inzicht krijgen, maar de verwarring wordt er enkel groter op. ‘Wat zou er gebeuren als we alléén met deze waarde door gaan? En er verder niets aan toe voegen‘ vraag ik. Er wordt gedacht, tot iemand antwoordt dat ze elkaar dan uiteindelijk de meest vreselijke dingen aan kunnen doen, onder het mom van goede bedoelingen. Bingo!

Hier begint manipulatie en in de aller-allerslechtste gevallen mishandeling. Onder het motto van dat wat goed bedoeld is, kan er veel schade worden aangericht. Om maar niet te spreken over de tekst ‘Zij/hij is nou eenmaal zo‘ dat de waarde ‘iedereen mag zichzelf zijn‘ weerspiegelt.

Ik was ooit eens op een festival waar overal borden stonden met de tekst ‘Free hugs‘ (gratis knuffels). Hartstikke lief. Mooie intenties. Uitnodigend en verwelkomend! In alle toonaarden prachtig. Tot je een knuffel afslaat. Toen bleek het opeens niet zo gratis te zijn als verteld werd. Maar betekende ‘Free’ hier in de onderstroom dat je continu ‘Ja’ moest antwoorden als iemand je omhelzen wilde. Dat kan en mag een uitgangspunt zijn – Mits je er heel eerlijk over communiceert naar de community. Dan is het helemaal prima zelfs!

Wie er aan tafel zit, is de persoon die ‘Ja’ zegt tegen de waarden die op de tafel beschreven staan.

‘Welke waarden en principes willen jullie nog meer op jullie tafel schrijven? En welke waarden staan er allang op, maar hebben we niet gezien?’ is de volgende ontwikkelvraag bij de community in het groen. Langzaam vult de tafel zich met gedragscodes die ze belangrijk vinden binnen hun ecologische gemeenschap.

Het gaat van een leien dakje tot dat iemand zich realiseert dat niet iedereen plaats kan nemen aan tafel. Het inzicht wordt nog groter als de oprichters hardop uitspreken dat ze zich bewust worden dat zíj een voortrekkersrol hebben ingenomen in het aanwijzen en afwijzen van mensen. Het is een immens krachtig en tegelijk kwetsbaar inzicht als je als initiator dat bewustzijn ontwikkelt, omdat je je direct ook beseft dat jij als persoon volledig los komt te staan van de community. Dat wat je met elke vezel in je lijf hebt opgericht. Waar je je hele hart en ziel ingestopt hebt. Je enige tijd en energie aan gegeven hebt. En onbedoeld en onbewust als ‘kasteelheer’ in de onderstroom je voorkeuren in kon uitspreken. Dat sneuvelt op het moment wanneer je voelt dat jij als mens een beperking wordt voor de groei van de gemeenschap.

Het is ingewikkeld om te begrijpen als je het niet meegemaakt hebt. Simpel gezegd voel je als oprichter van een netwerk zo gigantisch veel verantwoordelijkheid voor het welslagen van het geheel, dat je jezelf er op een bepaalde manier mee identificeert. Op het moment dat er in de loop van de ontwikkeling dan iets plaatsvindt dat jou als mens raakt, wil je onbewust die lijn van identificatie doorzetten. ‘Ik wil dit niet, dus dan gebeurt het niet’, zo’n soort zinnetje gaat er rond in je brein, terwijl je ook weet dat dat oneerlijk is. Dat besef is nooit weg, je kunt er alleen niet direct naar handelen. Hoe hard je ook je best doet. De omgeving voelt dit niet, omdat zij dat unieke startpunt niet zijn.

Ik leerde dit proces zelf op een bijzondere manier doorgronden toen ik bij een oprichtersclubje van een evenement gevraagd werd dat door corona na drie maanden direct uit elkaar viel. Eén van de starters en ik kozen er anderhalf jaar later voor om met zijn tweeën opnieuw te beginnen en het evenement toch te organiseren. Héél bewust positioneerde ik me overal als ‘bijrijder’. Ik had het niet bedacht, ik was er bij-gevraagd. Terwijl de ander mij volledig als mede-initiator beschouwde. Dit gaf me ruimte om moeitelozer in de onpartijdigheid te blijven en de waarden ‘op tafel’ te leggen. Ik kreeg de taak om die waarden te beschermen en als ik er naar moest handelen ervaarde ik weinig emotie of afbreuk, omdat ik het evenement dien. Mijn identificatie staat los van het evenement, al zit mijn hart er volledig in.

Nu we het derde jaar van het evenement ingaan en de werkelijke initiator vertrekt ervaar ik pas dat ik op een gezonde en zeer onpartijdige initiator dit kan voortzetten.

Gekozen waarden onpartijdig voor je laten werken

‘We communiceren altijd met elkaar, ook als het moeilijk is’ zegt iemand. ‘Iedereen is welkom, als je je committeert aan onze waarden‘ vult iemand aan. ‘We geven elkaar feedback bevragen elkaar als we twijfelen of onzeker zijn over de interactie‘ met ‘We geven elkaar ruimte als iemand ‘nee’ of ‘nu even niet’ zegt‘. Steeds eenvoudiger komen ze aan tafel tot heldere kernzinnen waarmee gewerkt kan worden. Als vanzelf ontstaat er een samen-werkmanifest van waaruit ze de komende maanden een samenwerking aangaan. Het verwondert niemand dat dit zo eenvoudig gaat. Na een half uur staat er een lijstje. Nu nemen we afstand, er vloeien wat tranen van opluchting en loslaten. Vooral de oprichters hebben grote stappen gezet. Van iedereen aan tafel (waar ze steeds zelf een stukje bij inleverden) naar een tafel waar ook zij een volwaardige plek hebben. Als beschermers van de waarden, maar ook als mens. Waarbij het van niemand is en van iedereen tegelijk.